Tijdschrift voor Privaatrecht

Deze bijdrage, die samen met de in dit nummer opgenomen bijdrage van Aube Wirtgen het Belgische preadvies vormt voor de jaarvergadering van de Vereniging voor de Vergelijkende Studie van het Recht van België en Nederland, bestudeert algemeenbelangacties vanuit een privaatrechtelijk perspectief. Inhoudelijk werd gekozen om te focussen op twee facetten. Enerzijds wordt er gekeken naar een belangrijke materieelrechtelijke rechtsbasis voor deze vorderingen, de buitencontractuele aansprakelijkheid, en de problemen die opduiken bij de toepassing van de klassieke aansprakelijkheidsdoctrine in dergelijke vorderingen en de ‘oplossingen’ die de Belgische rechters hiervoor hebben ontwikkeld (Afdeling III en V). Anderzijds wordt gefocust op de procedurele toelaatbaarheidsvereisten voor collectiefbelangvorderingen voor de justitiële rechter, een regeling waarin recent wijzigingen zijn aangebracht specifiek met het oog op het faciliteren van bepaalde soorten algemeenbelangacties (Afdeling IV).

The citizen is increasingly inclined to challenge politically motivated decisions by the authorities before the civil courts – as witness the many civil actions brought against the so-called Covid measures. The absence of any action by the public authorities in sensitive social areas such as climate change also increasingly calls for attention by the civil courts. Where, in such cases, the courts conclude that the authorities had acted unlawfully or negligently, and in so doing order reparation, they are somewhat gratuitously dismissed as “activist”. In legal terms, this would imply that the courts in such cases are blatantly infringing the separation of powers principle, which represents one of the basic foundations of our legal system.

The central issue underlying this contribution is the question whether this separation of powers principle prompts a degree of reluctance on the part of the courts when required to pronounce judgment on the actions performed by the authorities and, where they do so, to what extent. The object of this contribution is to obtain a clear picture as to how the courts have hitherto approached the separation of powers principle – i.e. which forms of judicial control are exercised over the law-making and executive authority, how far-reaching is such control, and to what extent is judicial control allowed to intervene in the public authorities’ actions? To what extent does judicial control comply with the separation of powers principle? Are the civil courts giving themselves too much power and are they undermining the separation of powers principle? Alternatively, could the courts be expected to go further in its invigilation, thus providing the citizen with greater levels of protection?

To be able to give the civil courts their appropriate role as part of the trias politica, this contribution first of all outlines the manner in which the separation of powers principle is approached under the Belgian constitutional system. The author subsequently examines which forms of judicial control are exercised over the other constitutional authorities. In so doing, the author also describes the way in which this issue has developed in the existing case law, and to what extent this complies with the separation of powers principle. Closely related to this, the author examines how far-reaching is the judicial control exercised over the other constitutional authorities, and what are the limits the civil courts, in compliance with the separation of powers principle, should observe when passing judgment on action taken by the public authorities.

In 1986, the Supreme Court (Hoge Raad) recognised the public interest action as part of the Dutch private law. Less than a decade later this type of action was codified in the Civil Code. The public interest action has in the meantime become a permanent fixture in Dutch law. The recent Urgenda decision, in which the court ordered the State to be more active when it came to reducing CO2 emissions, as well as a recent judgment in which the Hague Court issued Shell with a similar order, are telling examples of this.

Public interest actions have an interest which is not only social, but also scientific. These actions represent a break with the traditional allocation of roles between the citizen and the authorities in a democratic state governed by the rule of law, and blurs the age-old dividing line between the public and the private law. Public interest actions provide legal persons governed by the private law the opportunity to award themselves, through their internal constitutions, the right to defend the public interest before the civil courts without having any democratic sanction or statutorily conferred powers, and regardless of whether their own rights – economic or other – are thereby affected. Moreover, having their action awarded is also capable of directly affecting their fellow citizens’ legal position.

At the same time, public interest actions meet an understandable social need. Legal rules are only capable of exercising their regulatory function if they are observed. For many years this objective was guaranteed by civil actions brought by individuals. In our view there are at least two interrelated reasons for this. Firstly, the law now protects a much broader range of interests as a result of, inter alia, recently-acquired scientific knowledge of various dangers. In addition, following World War II the interests of minorities have attracted increasing attention, and the realisation has dawned that the authorities should endeavour to improve their lot. Both these developments prompted an increase in rules, the violation of which does not invariably involve the infringement of the rights of individuals. Secondly, these rules frequently have long-term objectives. It is precisely such rules that confront the directly-elected, democratically-legitimised, public offices with challenges at a time when the latter frequently seek short-term solutions. Public interest actions provide a means by which compliance with these rules by the authorities can be improved. Our conclusion is that public interest actions contribute towards maintaining the prevailing legal order, that they provide an additions layer of checks and balances among the institutions of the state, and they represent an effective modus operandi.

Nevertheless we take the view that there is some scope for enabling public interest actions to sit more comfortably with some of the principles governing the democratic state governed by the rule of law.

In the first instance, public interest actions carry the danger of creating layer upon layer of similar actions. The fact that anyone is free to create a legal person attracting some kind of public interest, the number of defendants capable of being faced with a public interest action brought by any legal person for whatever reason is in principle unlimited. This is why we feel that peace in the legal order would be best maintained by enabling similar public interest actions brought against the same defendant to be bundled, so that the latter merely has to defend himself once. It should subsequently only be under the rarest of circumstances that a new action could be brought on the same issue. In our view, current legislation provides us with sufficient openings to draw up rules which take this notion further.

Secondly, the procedural law that applies to public interest actions is insufficiently tuned to dealing with such actions, the consequences of which frequently affect society as a whole. This is because such actions are conducted in accordance with the ordinary laws of civil procedure, a central feature of which is two-party proceedings. It is our view that to introduce an amicus curiae procedure to public interest actions could provide a solution to this problem. A broad interpretation of the scope covered by the current amicus curiae legislation could be the appropriate remedy here.

Thirdly, we are of the opinion that assessing the merits of a public interest action requires a certain degree of navigational skill on the part of the courts. The latter should not only ensure that the authorities observe the law, but also be aware that in so doing they should avoid unnecessarily encroaching on the territory occupied by the political offices. The extent to which the currently applicable law contains adequate opportunities for awarding such actions is an important factor here. We take the view that the courts will find an adequate compromise between these two positions by making it their guiding rule to award public interest actions which are based on sufficiently clear and concrete legal rules – unless the defendants rely on a rule which gives them the required freedom of action. What this entails is, inter alia, that the courts should be extremely reluctant to award actions which are based on openly-stated duties of care where their fulfilment is subject to a considerable degree of social division.

Finally, the wording of any court order in this field also requires a good deal of navigational skill on the part of the courts. In so doing, the courts will need to respect such freedom of action and judgment as the defendant is entitled to. Where the defendant is a public authority such reluctance will also find justification in the separation of powers principle. Such reluctance should also be desirable when deciding the amount of any financial penalty which the court may attach to its order – at least where the public authorities are concerned. It is not only the Civil Code, but also the existing public law which compels this. This is because one of the basic principles of a system based on the rule of law is that the citizen should, by exercising his right to vote, have some control over the way in which public money is spent. Awarding astronomical amounts by way of financial penalties could render such control – and with it this fundamental principle – merely illusory.

In de zoektocht naar meer duurzame woonvormen is de ontwikkeling van drijvende woningen een van de meest innovatieve denkpistes, aangepast aan de noden en bekommernissen van de 21ste eeuw. Voornamelijk in Nederland bestaan er reeds inspirerende projecten die gebaseerd zijn op een nieuwe vorm van ‘waterarchitectuur’. Deze drijvende woningen of kortweg ‘waterwoningen’ worden gebouwd op een drijvend platform, verankerd in de onderliggende bodem met beugels en palen. Deze bijdrage poogt de juridische vormgeving of ‘ juritectuur’ van waterwoonvormen onder het huidige Belgische en Nederlandse recht te exploreren. Daarbij worden de mogelijkheden die het (nieuwe) goederenrecht biedt besproken, alsook de verschillende beperkingen of onduidelijkheden die reeds bestaan. Verscheidene goederenrechtelijke concepten zoals onroerendmaking door incorporatie, natrekking, bestanddeelvorming en, onderliggend, het eenheidsbeginsel zullen fundamenteel blijken om de premature ondergang van waterwoonvormen naar Belgisch recht te vermijden.

In deze bijdrage wordt verslag gedaan van het rechtsvergelijkende colloquium over de executie van zekerheidsrechten dat op 17 september 2021 plaatsvond in Nijmegen. De lezingen van de acht sprekers, allen als promovendus aan een universiteit in Nederland of Vlaanderen verbonden, worden uitvoerig besproken. Aan bod komen onder andere het recht van parate executie, partijautonomie, arbitrage, debt for equity swaps, noodwetgeving, online executie, internationaal privaatrecht en de aantasting van executie. Het verslag wordt afgesloten met een korte samenvatting, waarin de grote lijnen van het colloquium worden weergegeven.

Binnen het Belgische recht wordt vaak de rol van de werkelijke wil van de contractpartijen benadrukt. Zo zou de bindende kracht van de overeenkomst voortkomen uit de werkelijke wil van de partijen. Zo ook wordt het consensualisme ingevuld door te stellen dat overeenkomsten ontstaan door de subjectieve wilsovereenstemming tussen partijen.

In deze bijdrage proberen we deze stellingen te ontkrachten. Eerder dan door de werkelijke wil, menen we dat partijen worden verbonden door het rechtmatige vertrouwen dat anderen stellen in hun wilsverklaringen. We illustreren dit uitgebreid aan de hand van de dwalingsfiguur, en ook beknopter aan de hand van enkele moderne uitdagingen van het verbintenissenrecht, zoals de aanvaarding van algemene voorwaarden en de inzet van autonome computersystemen.

De afgelopen jaren werd het wettelijk kader voor het juridisch vaderschap sterk onder druk gezet door de rechtspraak van het Grondwettelijk Hof. In talrijke arresten gaf het Grondwettelijk Hof de wetgever duidelijk te kennen dat dient te worden afgestapt van de bestaande abstracte wettelijke principes, ten voordele van een ruime rechterlijke in concreto-beoordelingsvrijheid. Tot hiertoe bleef de noodzakelijke, allesomvattende wettelijke hervorming van het vaderschapsrecht uit. In deze bijdrage wordt getracht om, na een schets van het bestaande kader, aan de hand van een aantal materiële en procedurele waarborgen een voorstel tot een hervormd vaderschapsrecht uit te werken. Hierbij wordt uitgegaan van een in concreto-benadering zoals aangedragen door het Grondwettelijk Hof, met veel aandacht voor een afweging van alle betrokken belangen.

Voor het recht in brede zin en voor het familie- en jeugdrecht in het bijzonder, is het van belang te weten wie onze ouders zijn, alleen al om aan de hand daarvan vast te stellen wie onze verdere familie is, zussen en broers bijvoorbeeld. Voor veel van ons zullen de personen die wie zelf als ouders zien en de personen die het recht als onze ouders aanwijst dezelfde zijn, maar voor een deel van ons waarschijnlijk niet. Neem bijvoorbeeld de beleving van pleegkinderen die langdurig bij een pleeggezin opgroeien. Sommige van deze kinderen hebben het gevoel dat ze twee paar ouders hebben, hun oorspronkelijke ouders en hun pleegouders. Maar hoeveel van deze ouders mag je volgens het recht ook daadwerkelijk ouder noemen en hoeveel zou je er ouder willen noemen? Dit geldt ook voor kinderen die met behulp van kunstmatige voortplanting zijn geboren. Terugkijken naar de ontwikkelingen die aan onze huidige visie op ouderschap hebben bijgedragen, is zinvol, maar zeker niet voldoende. Er zijn allerlei ontwikkelingen gaande en nog op komst die relevant zijn voor het antwoord op de vraag wat ouders zijn en hoeveel je er mag, kan en wil hebben.

Rechten en bevoegdheden kunnen worden uitgeoefend op een wijze die schadelijk is voor anderen. Het concept rechtsmisbruik kan helpen rechten en bevoegdheden, toegekend door nationale wetgevers, nader in te perken. Het kan een instrument zijn voor een maatschappelijk betrokken, minder individualistische samenleving. Deze bijdrage onderzoekt de rol van (het verbod op) rechtsmisbruik in België en Nederland op de terreinen van het eigendomsrecht, contractenrecht en procesrecht. Naast een comparatieve-rechtshistorische bestudering van de ontwikkeling van rechtsmisbruik in de negentiende en twintigste eeuw bevat de bijdrage een systematisch-juridische analyse van procesrechtmisbruik in het Nederlandse recht, om zo te laten zien in hoeverre rechtsmisbruik een rol speelt in de rechtspraktijk.